Ως Πρόεδρος Δ.Σ. του ΙΚΥ σας καλωσορίζω στη σημερινή ημερίδα, η οποία διοργανώνεται από το ΙΚΥ ως Εθνική Μονάδα του Προγράμματος «Δια βίου Μάθηση» σε συνεργασία με την Εθνική Αρχή (Υ.ΠΑΙ.Θ.ΠΑ.) με θέμα “Τα Κοινά Προγράμματα Σπουδών και η συμβολή τους στη διεθνοποίηση των Ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης στο πλαίσιο της δράσης “National Teams of Bologna Experts 2011-2013».
• Η Διακήρυξη της Bologna
Η διακήρυξη της Bologna, η οποία υπεγράφη και από την Ελλάδα, αποσκοπεί στη σταδιακή σύγκλιση των γενικών δομικών χαρακτηριστικών των εθνικών συστημάτων ανώτατης εκπαίδευσης έτσι, ώστε να διαμορφωθεί ένα κοινό πλαίσιο διάρθρωσης και λειτουργίας τους που θα διασφαλίζει τη συγκρισιμότητα και την αναγνωσιμότητα των ιδιαίτερων στοιχείων τους και των χαρακτηριστικών τους.
Στόχος η μέγιστη δυνατή σύγκλιση των εθνικών συστημάτων στο κοινό πλαίσιο που προσδιορίζει ο Ευρωπαϊκός Χώρος Ανώτατης Εκπαίδευσης.
Σύγκλιση όμως δεν σημαίνει ταύτιση ή ομογενοποίηση ή εξομοίωση, σημαίνει διαμόρφωση όρων και προϋποθέσεων συνεργασίας μέσα από συγκλίσεις και αποκλίσεις επιμέρους συστημάτων ανώτατης εκπάιδευσης και των περιεχομ[ενων τους.
Η διακήρυξη της Bologna δεν εμποδίζει τη διαφορετικότητα των Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά αντίθετα συμβάλλει στο να δημιουργηθεί ένας Ευρωπαϊκός Χώρος Ανώτατης Εκπαίδευσης, ο οποίος θα βασίζεται στην ακαδημαϊκή ελευθερία και την αυτονομία των Ιδρυμάτων, ενισχύοντας την φοιτητο-κεντρική διαδικασία μάθησης και τη σύνδεση μεταξύ εκπαίδευσης και έρευνας, διαδικασίες που στοχεύουν στην ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό των Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων.
• Διεθνοποίηση
Ήδη από τη τελευταία δεκαετία του προηγούμενου αιώνα (1990) ως δείκτης και κριτήριο εκσυγχρονισμού της ανώτατης εκπαίδευσης στην ΕΕ είχε οριστεί η διεθνοποίηση. Βεβαίως σε επίπεδο επιστημονικής γνώσης διεθνοποίηση υπήρχε πάντα. Η επιστημονική, κριτική αναλυτική σκέψη σε όλους τους κλάδους ήταν ανέκαθεν διεθνική και δυνάμει οικουμενική. Αυτή άλλωστε είναι και η έννοια του ‘αόρατου κολλέγιο των επιστημόνων’ στο οπόιο αναφέρεται ο σπουδαιότερος ιστορικός της επιστήμης ο Thomas Kuhn. Εκείνο όμως που δεν ήταν ανέκαθεν διεθνικό ήταν τα συστήματα διοίκησης, τα προγράμματα σπουδών, ο έλεγχος και η αξιολόγηση. Με δυο λόγια το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της ΑΕ.
Όταν στο ευρύτερο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και των διαδικασιών της παγκοσμιοποίησης άρχισε να χρησιμοποιείται όρος ‘διεθνοποίηση’ για την ΑΕ στόχευε ακριβώς σε μια διαδικασία διαμόρφωσης των εκπαιδευτικών συστημάτων έτσι ώστε η Ευρώπη να καταστεί ανταγωνιστική απέναντι στις ΗΠΑ αλλά και στις αναδυόμενες χώρες της Ασίας και να μετατραπεί στην ισχυρότερη κοινωνία και οικονομία της γνώσης.
Εδώ βέβαια εγείρεται σειρά ζητημάτων καθώς στο μεταξύ η ‘διεθνοποίηση’ κατέστη όρους συχνόχρηστος με συχνά ασαφείς και καταχρηστικές εφαρμογές. Γενικώς ειπείν, η ‘διεθνοποίηση’ κατανοείται ως κάτι ‘καλό’. Σίγουρα όμως δεν μπορεί είναι αυτοσκοπός. Πρέπει πρωτίστως να είναι ένα διαδικαστικό μέσο για την αναβάθμιση του δημόσιου αγαθού της ανώτατης εκπαίδευσης και της παιδείας γενικότερα, ένα εργαλείο, ή μάλλον μια δέσμη εργαλείων, για τη βελτίωση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης στους φοιτητές μας. Την χαρακτήρισα ‘διαδικαστικό μέσο’ ακριβώς διότι η διεθνο-ποίηση (και όχι απλώς διεθνικότητα) είναι μια ανοικτή διαδικασία που περιέχει τρεις τουλάχιστον διαστάσεις:
1. Τη φυσική κινητικότητα φοιτητών, ακαδημαϊκού και διοικητικού προσωπικού
2. Τη διακρατική αναγνώριση μαθησιακών αποτελεσμάτων
3. Τη διεθνικότητα του περιεχομένου των σπουδών
Τα ευρωπαϊκά Προγράμματα κινητικότητας ήταν και εξακολουθούν να είναι μοχλός για την υιοθέτηση μιας ευρωπαϊκής πολιτικής στην Ανώτατη Εκπαίδευση και συνεπώς και για την εμπέδωση της διεθνοποίησης στα κράτη μέλη και κατ’ επέκταση, στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο, ο Erasmus συνέβαλε τα μέγιστα προς την κατεύθυνση αυτή, επηρέασε μάλιστα και την ατζέντα της διαδικασίας της Μπολόνια συνεισφέροντας κατά καίριο τρόπο σε συγκεκριμένα στοιχεία της, όπως το ECTS και το Παράρτημα Διπλώματος καθώς βεβαίως και τα Κοινά Προγράμματα Σπουδών.
Τα κοινά Προγράμματα Σπουδών στα οποία είναι αφιερωμένη η σημερινή μας ημερίδα είναι όντως εργαλεία διεθνοποίησης. Συμβάλουν στην ενίσχυση συνεργασίας, αναβαθμίζουν τη φήμη του ιδρύματος, έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση εισερχόμενων φοιτητών, τη βελτίωση /εκσυγχρονισμό των προγραμμάτων σπουδών, τη δυνατότητα διεθνοποίησης at home και προσφέρουν δυνατότητες συνεργασίας για ερευνητικά προγράμματα. Με τον συνδυασμό της εξειδίκευσης και της τεχνογνωσίας Ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης από όλον τον κόσμο πλέον, μέσω του ERASMUS FOR ALL, τα προγράμματα αυτά μπορούν στο μέλλον να συμβάλουν ακόμα περισσότερο στην ενίσχυση της ποιότητας και της Ευρωπαϊκής διάστασης της διδασκαλίας στην ανώτατη εκπαίδευση. Αναμένεται ότι και μέσω αυτών των προγραμμάτων η ποιότητα των σπουδών, η αριστεία των ιδρυμάτων και οι προοπτικές επαγγελματικής αποκατάστασης των αποφοίτων θα ενισχυθούν.
Οφείλει όμως κανείς να διατηρεί επιφυλάξεις ως προς την υπεραισιοδοξία των πολιτικών ελίτ και των κέντρων λήψης αποφάσεων αναφορικά με τα ζητήματα αυτά. Από έρευνες ειδικών έχει αποδειχθεί ότι σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ναι μεν οι ωφελούμενοι των προγραμμάτων κινητικότητας φοιτητές/τριες διαθέτουν και αποκτούν περισσότερες επικοινωνιακές δεξιότητες, πλην όμως δεν παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικότερες ακαδημαϊκές επιδόσεις. Επίσης, και μάλιστα σε περίοδο οικονομικής ύφεσης, η κινητικότητα δεν χαρίζει το ‘μαγικό κλειδί’ για επιτυχημένη επαγγελματική καριέρα. Επιπλέον, για πολλούς ευρωπαίους φοιτητές/τριες η κινητικότητα εμποδίζεται λόγω περιορισμένων οικονομικών πόρων. Ένα άλλο αξιοπρόσεκτο ζήτημα είναι το γεγονός ότι ακόμα κι αν δεν τίθεται οικονομικό θέμα για τους ίδιους και τις οικογένειές τους, πάρα πολλοί φοιτητές και φοιτήτριες δηλώνουν ότι διστάζουν να μετακινηθούν στο εξωτερικό για σπουδές στο πλαίσιο των προγραμμάτων κινητικότητας.
Είναι πρόδηλο λοιπόν ότι υπάρχει μια ‘κοινωνική διάσταση’ στην όλη διαδικασία της διεθνοποίησης, μια διάσταση που αφορά κριτήρια συμπερίληψης και ισότητας ευκαιριών, θέματα για τη μελέτη των οποίων δεν διαθέτουμε ακόμα κοινούς συγκριτικούς δείκτες και στα οποία, σύμφωνα με τους περισσότερους μελετητές, η διαδικασία της Μπολόνια δεν έχει να επιδείξει αξιόλογες επιδόσεις.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι όσον αφορά τη ανώτατη εκπαίδευση, ο στόχος για μία συνεκτική, κοινωνική και ανταγωνιστική Ευρώπη απαιτεί νέους ρυθμούς και νέες, ιδιαίτερα αποτελεσματικές, πρωτοβουλίες εκ μέρους των κυβερνήσεων, των ιδρυμάτων, των φοιτητών και της ακαδημαϊκής κοινότητας γενικότερα. Πόσο μάλλον δε για την Ελλάδα η οποία διανύει από τις πιο δύσκολες περιόδους της σύγχρονης ιστορίας της.
Εύχομαι πραγματικά η σημερινή Ημερίδα να συμβάλει όσο αυτό είναι δυνατόν στη διαύγαση αυτών των θεμάτων. Θέλω με την ευκαιρία να ευχαριστήσω όλους τους συντελεστές της σημερινής εκδήλωσης και θέλω να πιστεύω ότι στο μέτρο που μας αναλογεί θα συμβάλλουμε στο σχετικό προβληματισμό και στην εξεύρεση λυσιτελών απαντήσεων.